Rozpoczynając naukę w szkole uczniowie spotykają się po raz pierwszy z nowymi kolegami, nauczycielami, często znajdują się w nowym, nieznanym miejscu. Każdy  z nich ma za sobą pewien bagaż doświadczeń, każdy ma inną osobowość. Początek roku szkolnego to trudny okres a zarazem pełny oczekiwań. Jaka okaże się nowa klasa? Kto będzie wychowawcą? Jacy będą nauczyciele?

Również dla wychowawcy nie jest to czas łatwy. Przygotowuje się on do pierwszego spotkania z myślą, by wypadło jak najlepiej. Wie, że przed nim i jego wychowankami  stoi poważne zadanie – integracja często nie znanych się dotąd osób.

Słownik psychologiczny wyjaśnia pojęcie „integracja” jako proces koordynowania i jednoczenia całkowicie różnych elementów w całość. Sam termin jest używany na wiele sposobów, najczęściej z uzupełniającymi określeniami, np. integracja grupowa.

Integracja nie jest na pewno jednostkowym zdarzeniem. Integracja klasy to długi, czasami trudny proces łączenia, scalania grupy uczniów. Aby, do tego doszło nauczyciel i jego uczniowie powinni starać się eliminować to, co przeszkadza
w porozumiewaniu się, co powoduje brak zaufania, niemożność akceptowania wspólnych zasad. Wychowawca jako ktoś szczególny może w tym czasie udzielać pomocy, wspierać swoich uczniów i współuczestniczyć w tworzeniu atmosfery bezpieczeństwa i akceptacji. We współczesnym procesie edukacyjno-wychowawczym przed każdym nauczycielem – wychowawcą postawiony jest wymóg kształtowania prawidłowych relacji między uczniami, ułatwiania im wzajemnego poznania się, zrozumienia indywidualnych różnic poprzez uświadamianie uczniom, że każdy człowiek jest inny i każdy ma prawo być inny. Należy pokazywać, że nikt nie jest wolny od trudności, ograniczeń i niepowodzeń, ale jednocześnie ma mocne strony. Uczymy także zauważać i doceniać najmniejszy choćby postęp czy sukces. Służą temu wszelkie działania podjęte na rzecz integracji klasy.

Dlaczego warto integrować klasę?

•    Od tego jak uczniowie współpracują zależy atmosfera w klasie. Z klasą niezintegrowaną trudno pracować, zarówno pod względem dydaktycznym jaki wychowawczym.

•    W dobrej, bezpośredniej atmosferze łatwiej zobaczyć sens swojej pracy.

•    Klasa zżyta ze sobą chętniej podejmuje się realizacji nowych, coraz trudniejszych zadań. W trakcie pracy z taką klasą bezpiecznie można wyrażać swoje opinie,  bez lęku o brak akceptacji i odrzucenie.

•   Scalaniu klasy towarzyszy konieczność otwartej komunikacji, a ta często doprowadza do pojawienia się konfliktów. Uczenie się rozwiązywania ich , choćby  w trosce o innych kolegów w klasie to kolejny powód, dla którego warto próbować integrowania uczniów.

•    W zespole, w którym uczniowie otwarcie ze sobą się komunikują, znają i przestrzegają normy obowiązujące na co dzień, łatwiej zapobiec agresji i innym trudnym zachowaniom.

•    Klasę tworzą uczniowie – wychowawca ma ich przygotować do dalszego życia, a dobre doświadczenia w klasie to dobre rokowania na przyszłość.

Mówiąc o integracji odnosimy się do całej klasy, ale musimy pamiętać, że przynosi ona korzyści również pojedynczym osobom – nauczycielowi i uczniowi.

Klasa jest grupą formalną i nieformalną . Jak każda grupa charakteryzuje się pewną strukturą (hierarchią, statusem) i dynamiką rozwojową. Poznanie faz rozwoju grupy może ułatwić wychowawcy dostosowanie metod pracy do etapu rozwojowego, na którym znajduje się klasa.

Możemy wyróżnić cztery fazy rozwoju klasy:

•    I faza orientacyjna – początkowa (uczestnicy zapoznają się ze sobą, zaczyna się proces określania własnego miejsca w grupie, zwykle ukrywany jest lęk i silne napięcie związane z niepewnością, mogą pojawić się pierwsze negatywne reakcje i zachowania , podejmowane są decyzje, np. komu można zaufać, w jakim stopniu zdobyć się na otwartość, w jakiej mierze czuć się bezpiecznym, jak głęboko zaangażować się w życie klasy.  Uczestnicy w tej fazie uczą się okazywania uczuć, szacunku, empatii, akceptacji, wzajemnej komunikacji, uwagi, reagowania na siebie. Budują normy grupowe, bezpieczeństwo i zaufanie. Kiedy członkowie zespołu zaspakajają pierwsze potrzeby związane  z poznaniem, redukuje się napięcie, zaczyna budowanie się atmosfer. Uczniowie dochodzą do porozumienia jeśli chodzi o zadania grupowe, usiłują zrozumieć cele, zaczyna się proces określania własnego miejsca w grupie, dominują przyjemne emocje.

•   II faza przejściowa –Uczniowie przeżywają wewnętrzny konflikt pomiędzy zachowaniem bezpiecznej pozycji dystansu a chęcią podjęcia ryzyka związanego z głębszym zaangażowaniem się, obserwują prowadzącego czy jest godny zaufania. Próbują rozpoznać własne emocje i te negatywne i pozytywne. Pojawiają się konflikty w związku z brakiem na tym etapie skutecznej komunikacji, gotowi są do pracy nad sobą, zdarza się, że przepracowują konflikty, czasem ich unikają.

•    III faza konstruktywnej pracy (samorealizacji) – cechuje ją wysoki poziom zaufania i spójności.

W fazie III komunikacja przebiega w sposób otwarty, uczestnicy rozwijają dokładnie to czego doświadczają, interakcje są swobodne. Uczniowie dostrzegają sytuacje konfliktowe i rozwiązują problemy. Dominuje atmosfera wsparcia, gotowości do pracy poza klasą, zmiany własnego zachowania, zmniejsza się poziom agresji, zwiększa się chęć niesienia pomocy.

Charakterystyczne elementy składające się na spójność grupy to:

1. Swoiste poczucie wysokiego znaczenia danej grupy, jej roli i odrębności od innych grup.

2. Atrakcyjność grupy dla jej członków, możliwość dawania satysfakcji płynąca z przynależności do zespołu.

3. Orientacja na osiągnięcie wspólnych celów wartościowych dla wszystkich członków grupy.

4. Zbieżność interesów i motywów skłaniających poszczególnych członków grupy do przynależności do niej.

5.Akceptowanie przez wszystkich członków zespołu obowiązujących w nim norm.

6. Zwiększenie się liczby związków przyjacielskich łączących członków grupy.

7. Różne płaszczyzny więzi łączące członków zespołu.

•    IV faza końcowa –charakteryzuje się zmniejszoną aktywnością zadaniową, uczniowie koncentrują się na emocjach, pojawia się smutek, niepokój. Następuje przygotowanie do przeniesienia zdobytej wiedzy i umiejętności, doświadczeń do codziennego życia. Im bardziej grupa jest zintegrowana tym łatwiej jest żyć członkom poza nią, następuje ocena i analiza doświadczeń.

Podsumowując należy podkreślić, że przedstawiona dynamika rozwoju grupy zakłada przechodzenie do kolejnych faz i opisuje charakterystyczne dla każdego etapu zjawiska. Istnieje szereg zjawisk, które mogą cofać grupę do poprzednich etapów, np. nowa osoba w grupie, bardzo trudne zadanie, styl pracy nauczycieli nadmiernie kontrolujących sytuację zadaniową i interpersonalną. Silna obawa i niedopuszczanie do konfrontacji także zakłóca przebieg procesu grupowego. Pamiętajmy, że grupa nie musi rozwijać się modelowo i harmonijnie. Cofanie się do poprzednich faz daje jej szansę na dalszy rozwój i to na znacznie głębszym poziomie.

Należy pamiętać również, że dla dobrego poznania uczniów ważne jest, by nauczyciel chciał kształtować w sobie tzw. umiejętności interpersonalne – uniwersalne, które ułatwiają funkcjonowanie  w klasie ale także w innych grupach społecznych. Są one następujące:

•    umiejętność dostrzegania i rozpoznawania drugiego człowieka,

•    umiejętność dostrzegania i spełniania potrzeb drugiego człowieka,

•    umiejętność zachowania tolerancji wobec drugiego człowieka,

•    umiejętność spostrzegania sytuacji z punktu widzenia drugiego człowieka,

•    umiejętność efektywnego komunikowania się,

•    umiejętność szanowania drugiego człowieka i akceptowania go takiego, jakim jest,

•    umiejętność rozwiązywania konfliktów,

•    umiejętność pomagania,

•    umiejętność efektywnej współpracy.

Dla dobrego poznania uczniów konieczne są ponadto:

1.  Szczerość – jeśli uczniowie postrzegają nauczyciela jako osobę nieszczerą , nie chcą wtedy, by zbyt dużo o nich wiedział.

2.  Okazywanie zrozumienia – nie oznacza to wcale konieczności zgadzania się czy entuzjastycznego akceptowania wszystkiego, co młodzi mówią, lecz tylko gotowość wzięcia pod uwagę ich punktu widzenia.

3.    Zdawanie sobie sprawy ze szkolnego dystansu – należy pamiętać o tym 
i przeciwdziałać dystansowi przez okazywanie sympatii i zainteresowania uczniom. Wyrazem zainteresowania jest zwykle gotowość poświęcania czasu na sprawy, które są ważne dla ucznia.

4.   Autorytet nauczyciela – warto pamiętać, że uczniowie cenią ludzi znaczących, to jest takich, którym można zaufać, wierzyć, których można o coś zapytać bez obawy ośmieszania. Uczniowie przychodzą do nauczyciela, gdy widzą, że interesuje się on ich sprawami.

5.   Zaufanie ze strony uczniów – na zaufanie uczniów trzeba zasłużyć przede wszystkim lojalnością wobec interesów uczniów i dyskrecją w odniesieniu do informacji, które powierzane są nauczycielowi.

6.  Przeciwdziałanie wybiórczości uczniów – nijakich i przeciętnych uczniów często się nie zauważa i pomija w kontaktach. Dobrze jest pamiętać także i o nich i starać się mieć kontakt ze wszystkimi.

7.  Umożliwienie przepływu informacji – Liczne badania wykazały, że przeciętnie w klasie nauczyciel poświęca 1/3 lekcji na wypowiedzi uczniów. Warto starać się zmienić te proporcje i dać uczniom szanse wyrażania swych myśli.

8.  Zorientowanie się, co kto widzi – w obcowaniu z uczniami może się zdarzyć, że nauczyciel inaczej widzi sytuację niż uczniowie, co jest częstym źródłem nieporozumień. Warto nauczyć się widzieć sytuacje tak, jak widzą ją uczniowie po to, by zrozumieć, dlaczego tak, a nie inaczej postępują.

9.  Rozumienie komunikatów niewerbalnych – uczniowie często starają się swoje nastroje, odczucia i pragnienia przekazać nauczycielowi bez użycia mowy. Wiele informacji przekazuje się w klasie drogą tak zwanego „porozumienia niewerbalnego” (uśmiechami, gestami, dotknięciem ręki, bliskością, kontaktem fizycznym, ruchami ciała – zwłaszcza ruchy głowy, wyraz twarzy, ruchy oczu niosą wiele informacji. Dobrze jest, jeśli nauczyciel umie czytać i rozumie ten język.

10.  Empatia – nie powstanie pewien całościowy obraz ucznia jeśli nauczyciel nie jest w stanie wytworzyć w sobie stanu empatii, pewnego stopnia wczucia się w motywy, postawy i aspiracje nastolatka. Ten wgląd w sytuację młodego człowieka powstaje wówczas, gdy potrafimy rozumieć jego stany psychiczne  i traktować je jako stany naturalne, nawet jeśli trudno by nam było je akceptować. Warunkiem zbudowania empatii jest słuchanie i reagowanie bez uprzedzeń i osądzania. Gdy uda się to osiągnąć uczniowie zachowują się swobodnie, otwarcie dzielą się opiniami, odczuciami i wartościami.

Jak integrować klasę -  propozycje:

1.   Spotkania z rodzicami - w szczególności przed rozpoczęciem roku szkolnego.
W miłej i sympatycznej atmosferze nauczyciel powinien opowiedzieć o sobie, o planach na bezpieczny, twórczy pobyt dziecka w szkole.

2.  Skuteczna komunikacja – warto zorganizować dla uczniów cykl zajęć warsztatowych  o ujawnianiu uczuć i myśli, pokonywaniu barier komunikacyjnych, umiejętnościach aktywnego słuchania i stosowania komunikatu „Ja”.

3.   Wyjazdy integracyjne – odbywają się one zazwyczaj we wrześniu lub na początku października. Sytuacja ta jest bardzo korzystna i dla klasy i dla wychowawcy (uczniowie daleko od domów, zdani na siebie, w pewnym sensie są zmuszeni do współpracy).

4.   Wspólna wyprawa – nie musi to być wspólna wycieczka, można wybrać się na znacznie tańszy biwak albo rajd, a nawet na wycieczkę za miasto połączoną z ogniskiem czy piknikiem. Sprawdza się nawet wyjście do kina, teatru, a jeszcze lepiej na lody. Idealnie jeśli taka wyprawa połączona będzie ze wspólnym wykonywaniem jakiegoś zadania, choćby przygotowaniem posiłku. Wszystko zależy od inwencji, wieku uczniów, wymaga również od nauczyciela sporego zaangażowania, ale trud się opłaca.

5.   Organizowanie spotkań okazjonalnych, uroczystości klasowych  jak Dzień chłopaka, dyskoteki, dekorowanie klasy, Andrzejki, itp. Do wszelkich imprez powinni być zaangażowani wszyscy uczniowie. Warto rozdzielać zadania według zdolności. Należy dać szansę wykazania się zarówno uczniowi niezbyt lubianemu w klasie, największemu zawadiace, błaznowi klasowemu, jak i „szarym myszkom”, które same na pewno się do niczego nie zgłoszą.

6.  Prowadzenie kroniki klasowej.W dobie komputerów dobrze sprawdza się wersja elektroniczna, gdzie można zamieszczać dowolnej długości opisy sytuacji, zdjęcia, rysunki, filmiki, komentarze. Można również redagować klasową gazetkę, prowadzić stronę internetową lub bloga.

Co może dać wychowawcy integrowanie się z klasą?:

•    lepsze poznanie uczniów, ich możliwości, słabych i mocnych stron,

•    lepsze poznanie klasy jako grupy, co daje większe możliwości diagnozy klasy,

•    możliwość współtowarzyszenia klasie w jej życiu,

•    bliższy  kontakt z uczniami,

•    doskonalenie umiejętności wychowawczych,

•    ćwiczenie umiejętności autentycznego porozumiewania się z uczniami,

•  większe możliwości w zakresie stosowania działań profilaktycznych, np.: podjęcie przeciwdziałań w przypadku rozpoznania zachowań zagrażających grupie,

•    dostrzeżenie sensu pracy w trakcie jej trwania.

Co daje uczniowi uczestnictwo w zintegrowanej grupie?:

•    lepsze poznanie siebie i kolegów,

•    uczenie się tolerancji i empatii,

•   nabycie przydatnych umiejętności interpersonalnych, np.: dobrego komunikowania się, asertywności, rozwiązywania konfliktów, tolerancji, itp.,

•    większa łatwość w zdobywaniu wiedzy,

•    budowanie wiary w siebie i zespół,

•    wiedzę o tym, że razem łatwiej pokonywać trudności,

•    poczucie odpowiedzialności za innych i efektu podejmowanych wspólnie działań,

•    możliwość uzyskania wsparcia klasy w trudnych sytuacjach, np.: jak wypadek, choroba,

•    zaspokojenie własnych potrzeb, takich jak uznanie i aprobata,

•    poczucie akceptacji i bezpieczeństwa,

•    możliwość zespołowego podejmowania decyzji,

•    możliwość podzielenia się swoimi sukcesami z innymi.

Bibliografia:

1.    Program profilaktyczny „Jak żyć z ludźmi”.

2.    „Poznanie uczniów” Andrzej Jankowski.

3.    „Metody pracy z grupą w poradnictwie zawodowym” Anna Paszkowska -Rogacz, Małgorzata Tarkowska.

4.    Materiały internetowe.

Na podstawie literatury opracowały:

pedagog Małgorzata Pławska

pedagog Alina Kosowicz