Zaburzenia połykania u dzieci

Połykanie jest czynnością wielopoziomową, uzależnioną od poprawnego funkcjonowania układu nerwowego, oddechowego oraz skoordynowanej pracy mięśni.

Dzieci w ciągu pierwszych lat życia połykają w sposób niemowlęcy.

Typ niemowlęcy polega na tym, że w trakcie połykania język ułożony jest płasko na dnie jamy ustnej, czubek języka znajduje się natomiast w kontakcie z wargami, czyli tkwi między dziąsłami (lub zębami), takie połykanie odbywa się przy lekko rozwartych szczękach, a w trakcie połykania mocno zaciskają się usta (uruchamiają się mięśnie ustno-twarzowe). W tym typie połykania język wykonuje tylko ruchy poziome.

Typ dojrzały polega natomiast na tym, że w trakcie połykania czubek języka oraz jego boki stykają się z górnymi zębami i dziąsłami, zarówno przednimi, jak i bocznymi, szczęki przy tym rodzaju połykania są zaciśnięte, a w trakcie połykania usta są lekko zwarte (następuje skurcz mięśni żuchwowo-gnykowych, które unoszą dno jamy ustnej i dociskają język do podniebienia). A sam język wykonuje ruchy pionowe.

Połykanie niemowlęce przechodzi w dojrzałe po wyrośnięciu zębów mlecznych u dziecka, od około 18 miesiąca do 3 – maksymalnie 4 roku życia. Przy prawidłowym połykaniu płyny nie wyciekają z jamy ustnej.

Jeżeli połykanie typu niemowlęcego jest przetrwałe, czyli nie przekształca się w połykanie dojrzałe w wieku 3-4 lat (po wyrośnięciu wszystkich zębów mlecznych u dziecka), może przyczyniać się do powstawania wad zgryzu i wad wymowy.

Jak sprawdzić, czy dziecko właściwie połyka? Diagnozy tego, jaki typ połykania śliny i pokarmów ma Twoje dziecko powinien dokonać specjalista, którym jest logopeda. Można spróbować zbadać samodzielnie. Należy poprosić dziecko, żeby otworzyło buzię, podniosło język do góry i tam go przytrzymało (przykleiło), potem zwarło zęby i nie zamykając ust, przełknęło ślinę. Pamiętaj, że jeśli wargi dziecka są napięte, a mięśnie żwacze w żuchwie nie, to prawdopodobnie dziecko ma infantylny typ połykania, czyli jeśli dziecko zamknie wargi i/lub otworzy zęby, wpychając między nie język i/lub nie potrafi podnieść języka do podniebienia, to najprawdopodobniej ma nieprawidłowy sposób połykania.

Najlepiej jednak zgłosić się do logopedy na systematyczną terapię. Logopeda pokaże nam odpowiednie ćwiczenia reedukacyjne.

Przyczyną przetrwałego połykania typu niemowlęcego może być zbyt długie karmienie dziecka pożywieniem papkowatym, jedzenie z pełnymi ustami i picie płynów dużymi łykami. Nieprawidłowo dobrany smoczek i zbyt długie karmienie pokarmem z butelki także może prowadzić do przetrwałego połykania typu niemowlęcego. Przyczyną może być także niewłaściwa równowaga mięśniowa języka lub warg, obniżone napięcie mięśniowe w obrębie mięśni aparatu artykulacyjnego, czy nieodpowiednia pielęgnacja dziecka.

Bardzo ważne jest systematyczne powtarzanie ćwiczeń prawidłowego połykania pod kontrolą rodziców w domu, oraz systematyczne wizyty u specjalisty (logopedy lub ortodonty). Zaniedbanie przez rodziców tego problemu może doprowadzić do powstania u naszego dziecka wad zgryzu, np. zgryzu otwartego, krzyżowego, tyłozgryzu, przodozgryzu, a co za tym idzie wad wymowy. Aby nie dopuścić do przetrwałego połykania niemowlęcego, należy nie dopuszczać do kilkuletniego karmienia dziecka piersią (2 r.ż.) lub długiego karmienia pożywieniem papkowym. Na zaburzenie procesu pionizacji języka, a co za tym idzie, zmiany sposobu połykania, może mieć także długotrwałe picie z butelki, długotrwałe używanie gryzaczków, przetrwałe ssanie palca, nawykowe oddychanie przez usta, czy nieodpowiedni kształt smoczka do karmienia lub też krótkie wędzidełko podjęzykowe.

Trwałe efekty reedukacji połykania obserwuje się po około 6 miesiącach systematycznych ćwiczeń.

Poprawne połykanie to naturalne i jedno z lepszych, bo „bezbolesnych” ćwiczeń pionizujących język i przygotowujących dziecko do wymowy głosek górnych. Połykamy około 1000 razy na dobę.

Kształtowanie prawidłowego połykania przebiega w trzech etapach. Pierwszy etap to nauka unoszenia języka za górne zęby. Drugi etap polega na kształtowaniu połykania śliny w sposób dojrzały, a trzeci na połykaniu płynów. Należy pamiętać, że aby przejść do następnego etapu, poprzedni musi być dobrze utrwalony.

Korekcyjne ćwiczenia połykania zaczyna się od ogólnych ćwiczeń wzmacniających mięśnie języka i ust. Potem stosuje się ćwiczenia, które podnoszą szeroki język w kierunku podniebienia (pionizacja szerokiego języka). Dopiero w dalszej kolejności prezentuje się dziecku inny model połykania oraz uczy się stosowania tego sposobu połykania pokarmów, płynów, śliny.

ETAP I – nauka unoszenia języka do podniebienia za górne zęby (kilkanaście razy dziennie, przed lustrem)

- Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je zaczarowanym miejscem , parkingiem itp.. w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię.

- Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp.

- Zlizywanie nutelli, mleka w proszku itp. z podniebienia przy szeroko otwartych ustach.

- Konik jedzie na przejażdżkę - naśladuj konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.

- Winda - otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą - raz do góry, raz do dołu.

- Karuzela - dzieci bardzo lubią kręcić się w koło, twój język także. Włóż język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stronę.

- Chomik - wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony.

- Malarz - maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.

- Młotek - wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.

- Żyrafa - ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj wyciągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.

- Słoń - ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.

- Schodki – język wspina się po trzech schodkach – pierwszy jest tuż za zębami, drugi troszkę dalej, trzeci jeszcze dalej (za wałeczkiem).

- Zabawy przed lustrem: śpiewanie lalala, lololo, lelele, lululu itp.

- Piłka – język udaje piłeczkę, skacze w buzi, odbija się od sufitu i od podłogi.

- Wymowa słów z gł. „l”: lody, los, lok, lato, las, latawiec, lew itp.

- Przy otwartej buzi podnoszenie i opuszczanie czubka języka.

- Mlaskanie.

- Przyklejanie do wałka dziąsłowego chrupka, odklejanie czubkiem języka przy otwartej buzi.

- Zlizywanie czubkiem języka z talerzyka miodu, serka itp.

- Utrzymywanie czubka języka przyklejonego do podniebienia tuż za zębami, otwieranie i zamykanie buzi.

- Uczenie dziecka unoszenia języka z pozycji poziomej w okolice siekaczy tzw. pionizacja języka.

- Uwrażliwianie na prawidłową pozycję spoczynkową języka (język na podniebieniu, wargi zwarte).

- Pokazywanie na sobie prawidłowego ułożenia języka.

- Dotykanie końca języka i części przyzębnej podniebienia jakimś lub palcem dla ułatwienia trafienia nim we właściwe miejsce.

ETAP II – połykanie śliny (jeżeli dziecko potrafi zawsze wskazać „zaczarowane miejsce”).

Przed przystąpieniem do ćwiczeń połykania śliny instruujemy dziecko jak powinien prawidłowo przebiegać ten proces. Prosimy dziecko o podniesienie języka do wałka dziąsłowego, zbliżenie zębów i rozchylenie warg w uśmiech (który powinien być obecny podczas całego procesu połykania żebyśmy mogli skontrolować czy język nie napiera na zęby lub nie wychodzi między nie).

Etap ten polega na uczeniu połykania śliny z końcem języka ukierunkowanym do podniebienia. Trudność polega na utrzymaniu języka przez cały czas w kontakcie z podniebieniem, a nie tylko w jego fazie początkowej.

Mówimy do dziecka: Połóż język w zaczarowanym miejscu, zaparkuj w garażu (za górnymi zębami). Trzymaj go tam przez cały czas, zamknij zęby, uśmiechnij się szeroko i połknij ślinę.

Połykaniu nie może towarzyszyć napięcie warg, które nie powinny stawiać oporu przy ich rozchyleniu.

Połykaniu nie może towarzyszyć napięcie warg, które nie powinny stawiać oporu przy ich rozchyleniu.

- Parkujemy język w garażu – na wałeczku, zaciskamy zęby, uśmiechamy się i przełykamy ślinę.

- Przytrzymujemy językiem kawałeczek np. czekolady na wałeczku i połykamy ślinę.

ETAP III – połykanie płynów.

Ćwiczenia stosujemy kilkakrotnie w ciągu dnia (w sumie przez 20 - 30 minut). Picie płynów odbywa się porcjami. Dziecko bierze do ust niewielki łyk. Wcześniej prosimy, żeby poczekało na hasło "połykamy". Polecamy, aby uniosło język do góry, zamknęło zęby, rozchyliło wargi i dopiero teraz połknęło płyn.

Aby skontrolować czy dziecko faktycznie połknęło płyn możemy przyłożyć dłoń do kości gnykowej dziecka – podczas połykania będzie odczuwalny jej ruch ku górze. O prawidłowym przebiegu tej czynności można się przekonać obserwując zachowanie warg. Brak grymasu warg jest objawem prawidłowego przebiegu aktu połykania.

Dla utrwalenia poprawnego stereotypu połykowego ćwiczenia picia płynów należy powtarzać kilkakrotnie w ciągu dnia. Niezależnie od kontynuowania ćwiczeń połykania, powinno się przypominać dziecku o układaniu języka na podniebieniu, szczególnie przed każdym posiłkiem. Ma to na celu skojarzenie ułożenia języka podczas ćwiczeń z czynnością połykania płynów i pokarmów stałych.

Dodatkowe ćwiczenia

- masaż zewnętrzny oraz wewnętrzny w celu wzmocnienia napięcia mięśni oraz uczulanie miejsc strategicznych w procesie połykania.

- usprawnianie aparatu artykulacyjnego – wykonywanie ćwiczeń z zakresu gimnastyki buzi i języka w celu wzmocnienia mięśni aparatu mowy.

Usprawnianie funkcji oddechowych, co pośrednio ma wpływ na domknięcie jamy ustnej, oddychanie nosem.

 

Opracowała: mgr Agnieszka Laskowska-Rak